Метта мотт

Е къамаьл со даь ваьлча, санна ду 1а из, саг вий хьа из хаза, аьлар сога цхьан сага?
Ва аьлар аз. Волаш санна сейна хетандаь.
Вий-веций оаш, ер дешаддараш, аьлча бакъахьа а хетар-кх._

Дукха а, тейп-тейпара а йоазон балхаш даьд Г1алг1ай Республика хьаханнача укх массехк шера. Йоазанхош а, 1илманхош а, дукха деце а (цун эшачунга хьажача), дикка къахьийгад г1алг1ай метта а, г1алг1ай меттаца а. Берашта а, боккхийчарна а лаьрха арадувлаш шиъ журнал да тахан г1алг1ай метта, «Сердало» газет а да наг-нагахь г1алг1ай метта йист хулаш. Г1алг1ай мотт 1омабу ишколашка, тейп-тейпарча дешара заведенешка, 1илма тохкама институт а я болх беш. Г1алг1ай меттаца а бу цо болх. Метта хьаькъе ший дакъа лаца г1ерташ паччахьалкхен телевидени а я. Кепаетташ г1алг1ай метта арадувл тахан законаш, дешара кинишкаш, пособеш, тейп-тейпара кхы а кхе балхаш.

Царех цхьаккха ца халча а, мехка баха нах, дукхаг1ча даькъе, г1алг1ай мотт лебеш ба.

Цхьабакъда, дале а, метта г1улакх ма дарра нийслуш-м дац. Цул сов, т1а-т1а эшалуш доаг1а из. Тамаш яц, вейх дуккха а болча, доккхий 1илмаш ховш болча, наха' г1алг1ай метта деша а, яьзде а ца хар, шоай метта царна ийла е ца хар. Дукха лечкъа а дыц цар-м из х1ама.

Ц1и яьккхача дуккхача а наха' вовзагволча сага йоах сога цкъа, эккхийта: эрсий метта яций вей ийла массане а. Со тамаш я 1анзар цу деша, сей арг1а еце а (сол воккхаг1а а вар из, лаг1ан лакхаг1а а вар) бехк баьккхар аз цох, цул сов, из автор вола г1алг1ай метта учебник д1а а хьекха: «Ай, ер мышта даьд 1а т1аккха?» - хаьттар аз цунга. Вешта, шек-м ваккханзар из цу хаттаро.

Цу сагах бехк бац са баккха. Боккъал дар, аьлча, цхьанна 1илманхочох а бац. Моттараш-хетараш хьалха а дувлаш, мохк ший ло1амах а боацаш, мехка доал мехкага а доацаш, йолча хана, цхьацца бахьанаш ханнад дикка а заманчу дукхаг1абарий иштта ийла отташ. Цу ийлах тахан г1орта оттарах пейда хубба моттац сона. Г1алг1ай метта г1улакх малаг1ча лаг1ат1а латт ха, кхы масал эшац, аьнна, хета тарлой а.

Из лаг1а, ма дарра къаггаш, хьагойт метта балийна кадаш-белхаш ши-ший дош ала г1ертача 1илмаш, доккхийдараш, дийша а, дешанза а болча наха. Шо-шоашта хет-хетар дувц цар. Мотт бувцара бокъонаш тоае г1ерт уж, каьхата мотт шарьбе г1ерт. Цар йоах-кх из - г1ерт. Алапаш таац а, йоах, г1алг1ай метта шеййоа оаз белгалъе. Долаш дарий яздара бокъонаш нийсса яц а, йоах. Эг1чар маг1ча, маг1чар эг1ча яхараш а ба. Массала Чахкиев Са1ида' хетачох, «ваха» (цхьаннахь ваха, г1о) яхача дешах «ва'ха» (дине а дуаш ва'ха) яха дош хьакъоастадара «ва9ха», аьнна, хьалхарча деша даькъцарча «а» алапа т1ехьа 9 б1алг а оттаеш, язде мегадда. Са1ида-м 2,5,7,8 яха тарахьаш доаладе а мегадда йоах, алапаш а даь, метта йикъе (С. Чахкиев. Патовая ситуация // Сердало. № 27 от 22 марта 2005 г.). Иштта из дыча, ц1ихезача йоазанхочоа хетачох, аттача доал г1алг1ай йоазув.

Цул аттаг1а дацар «ваха» (г1о) яха дош «ва'ха» (дине даа) яхача дешах хьакъоастаде «ва'ха» аьнна, тохарг а тохаш, яздыча. Иштта даьд-кх из Куркиев А.С. ший дошлоргат1а. Сога хьаьттача духхьал цу цхьан тохарга, деррига ца дой а дукхаг1дар х1аьта а, даьхеи лоацеи «а» къестаде эшача мел эшар хьаду. Массала, «ва'харгва» яха дош тохарг а теха яздыча цхьаккха а хало яц «вахаргва» (маларах вахар) яхача дешах из хьакъостаде.

Хувцамаш де деза, ереи-ереи хувца деза яха къамаьлаш тахан «Сердало» газетага а, кхычахьа г1олла а дераш к1езига бац. Цхьацца де-дыта йоах цар г1алг1ай мехка йоаккхача аудиторега. Г1алг1ай метта хьаькъехьа 1илманхош ду къамаьл, шоай цхьан «кхуврча» де деза, аьнна, сона хета, мехка мела вар х1ана вац, аьнна, г1улакха оарцаг1 воахаш да.

Цхьабакъда, цар из мышта йоах кхетаде, хьанга йоах цар из, аьнна, хаттар оттаде мара дезац. Г1алг1ай мотт ховрашка, из ха г1ертарашка, из ха а, бовза а, шаьрбеш тахка а арг1а ярашка йоахий цар из? Сога хаьттача-м яхац. Дукхаг1чар-м. Х1ана? Цар из къамаьл деш лебер эрсий мотт боландаь.

Г1алг1ай метта кхоачамбоацарий балийна кадаш волчунга ладог1аддар малув, кадаш вале а, ше цу метта ле тугаш из ца халча? Цох тешагвар а малув т1аккха, цох хала пейда а малаг1бар ба? В1алла а болий хьог1? Цхьабакъда, цу тейпа йолча «йоакхонаш» ду зе-м да доккха. Х1ара иштта оалаш ме дола дош, г1алг1ай мотт чувхабар, из бегбахар мара а дац, цун чулоцам мелла к1оарга бале а. Т1еххьара са увзаш уллача сага йихе 1о а хейна, фу магъяр 1а, фу дуаддар 1а яхар морг хетт сона цу къамаьлех. Дыта дезаш санна а хетт.

Даьла ираза, укх мехка-м мотт ховш бола нах ба, к1езига а боацаш. Цул сов, эзараш шераш а, замаш а йоахаш гаьннара, т1а-т1а, тоа а луш хьабена г1алг1ай мотт, йоазон мотт ханнабац яхе а, селла наха тахан совбаьнна х1ама да а, моттац. Из иштта моттараш а, моттийта г1ертараш а, шортта бале а.

Массехк е массейт волча г1алг1ай метта' «дарба» де г1ертача сагах укхаза тийша дукха х1ама дац. Шоашта моге аттача даккха метта йоазув, ца моге дыта. Из бахьан х1ама юкъах дусаддац, цхьацца халонаш оза езагьяле а.

Фуд из тоаде дезар. (Нийссаг1 аьлча кегадаьр фуд «1илманхош»?)

Малаг1ча хьалт1а да тахан г1алг1ай метта йоазув гучадоал, вей из йоазув мышта ду хьожаш, т1аг1оллар лакха а, б1арг лакхача. В1алла а цецва'ла вар г1анкарвоаккхагва укхаза доаладе йиш йолча масалаш: айде язду - эйде оал, бийсанна язду - бусвай язду - вей оал, векъа язду - вакъа оал, виза язду - выза оал, вича язду - выча оал, гуйра язду - гийре оал, г1айба язду - г1ейба оал, деннад язду даннад оал, дийнахьа язду - дийнахь оал, думи язду - дими оал, дуне язду - дине оал, екъа язду - якъак1ай язду - к1ей оал, лайна язду - лейна оал, майра язду мейра оал, мишта язду - мышта оал, мича язду - мыча оал, мичахьа язду - мычахьа оал, наьн-нана язду - ниннана оал, наьн-йиша язду - наьнайиша оал, Наьсар-Керте язду - Наьсара керте оал, пайда язду – пейда оал, пешк язду – пишк оал, сай язду - сей оал, сайна язду – сейна оал, санна язду – сенна оал, тайна язду - тейна оал, тай язду - тей оал, тилла язду - тылла оал, уйла язду - ийла оал, хила язду - хала оал, хилда язду - халда оал, хинна язду - ханна оал, хиннад язду - ханнад оал, хиннай язду - ханний оал, шога язду – шуга оал, юхе язду – йихе оал, юхье язду – йихье оал, юкъе язду – йикъе оал, юккъе язду – йиккъе оал, юккъера язду – йиккъера оал, 1иршинг язду – 1аршинг оал, 1уйре язду – 1ийре оал. оал, оал,

Малаг1а пейда ба уж дешаш, кхыдараш а, иштта, д1аоаллача тейпара а доацаш, яздеш халарах баьннар?

Массала, Куркиева А. дошлорга т1а айенна моттиг яздаьд. Эййъянна, яздыча, нийссаг1а худдацар? Шуга аьнна хоза дош, шога, яхаш, яздарах хьабаьнна пейда ба дукхача наха шоага яхар. Иштта цу к1ийлен т1а хьаханна даьннаргах ларха мегадда б1аргий саьнаш, маркаь, х1атоанашке.

Т1аккха д1ахьажал кхы д1аха йоазон метта кегадаьча дешашка.

К1аьстта а б1арг т1аотт, сога хаьттача, ца эшаш метта йикъе лелача «рг»- на. Дукха да из, геттара а. Массала:

агаргба, агаргва, агаргда, агаргья, аргда, баг1аргба, бакхаргба, ба'тт1аргба, ба'харгба, ба'шаргба, бергба, боаг1аргба, боаккхаргба, боашаргба, боттаргба, буаргба, бувцаргба, буларгба, булларгба, бустаргба, бутаргба, ва'г1аргва, ва'жаргва, вакхаргва, ва'тт1аргва, ва'харгва, вахаргва, вахьаргва, векаргва, векъаргва, веларгва, велхаргва, вергва, веттаргва, воагаргва, воаг1аргва, воалларгва, воаккхаргва, водаргва, вожаргва, воалларгва, волларгва, воттаргва, вувцаргва, вустаргва, вутаргва, вуттаргва, да'г1аргда, дакхаргда, да'харгда, дахьаргда, дебаргда, дезаргда, дейтаргда, декаргда, декъаргда, дергда, дестаргда, дехаргда, доагаргда, доаг1аргда, доаккхаргда, дотаргда, доттаргда, дуаргда, дувцаргда, дутаргда, дуларгда, дулларгда, дустаргда, д1ахьаргда, ебаргья, езаргья, екаргья, екхаргья, екъаргья, еларгья, елларгья, ергья, естаргья, еттаргья, ешаргья, йоакхаргья, йокъоргья, йоттаргья, зувзаргба, зувзаргда, зувзаргья, зувргба, зувргва, зувргда, зувргья, йоаг1аргья, йоаккхаргья, йоалларгья, йоахаргья, йоашаргья, йолларгья, йог1аргья, йокъоргья, йоторгья, йоттаргья, йохаргья, йохкаргья, йошоргья, лакъаргба, лакъаргда, лакъаргья, латаргба, латаргва, латаргда, латаргья, латтаргба, латтаргва, латтаргда, латтаргья, лачкъаргба, лачъкъаргва, лачкъаргда, лачкъаргья, лекхаргба, лекхаргда, лекхаргья, леларгба, леларгва, леларгда, леларгья, лелхаргба, лелхаргва, лелхаргда, лестаргба, лестаргва, лестаргда, лестаргья, лелхаргья, лестогргба, лесторгда, лоацаргба, лоацаргва, лоацаргда, лоацаргья, ловргба, ловргва, ловргда, ловргья, ловсаргба, ловсаргда, ловсаргья, ловжаргба, ловжаргва, ловжаргда, ловжаргья, локхаргба, локхаргда, локхаргья, лохаргба, лохаргва, лохаргда, лохаргья, лувжаргба, лувжаргва, лувжаргда, лувжаргья, лувсаргба, лувсаргда, лувсаргья, лувцаргба, лувцаргва, лувцаргда, луттаргда, луттаргья, маргба, маргда, маргья, мегаргба, мегаргва, мегаргда, мегаргья, могаргда, моттаргда, оардаргда, оатаргба, оатаргва, оатаргда, оатаргья, оачаргба, оачаргва, оачаргда, оачаргья, озаргба, озаргва, озаргда, озаргья, оттаргба, оттаргва, оттаргда, оттаргья, увзаргба, увзаргва, увзаргда, увзаргья, увттаргья, увттаргба, увттаргва, увттаргда, увттаргья, ховшаргба, ховшаргда, ховшаргья, хошаргба, хошаргва, хошаргда, хошаргья, хувшаргба, хувшаргва, хувшаргда, хувшаргья, хургба, хургва, хургда, хургья, хьежаргба, хьежаргва, хьежаргда, хьежаргья, хьестаргба, хьестаргва, хьестаргда, хьестаргья, хьешаргья, хьоастаргба, хьоастаргва, хьоастаргда, хьоастаргья, хьожаргба, хьожаргва, хьожаргда, хьожаргья, хьокхаргба, хьокхаргва, хьокхаргда, хьокхаргья, эгаргба, эгаргва, эгаргда, эгаргья, эккхаргба, эккхаргва, эккхаргда, эккхаргья, эшаргба, эшаргва, эшаргда, эшаргья, эцаргба, эцаргва, эцаргда, эцаргья, ювзаргья, ювхаргья, ювцаргья, ювшаргья, южаргья, юзаргья, юстаргья, ютаргья, юттаргья, юлларгья, яг1аргья, яздергда, ятаргья, яхаргда, яхаргья, яхьаргья, яшаргья, 1ахаргба, 1ахаргва, 1ахаргда, 1ахаргья, 1еттаргда, 1еттаргба, 1еттаргья, 1етторгба, 1етторгда, 1етторгья, 1ехаргба, 1ехаргва, 1ехаргда, 1ехаргья, 1оховргба, 1охоргва, 1оховргда, 1оховргья, 1увг1аргба, 1увг1аргва, 1увг1аргда, 1увг1аргья, 1увшаргба, 1увшаргда, 1увшаргья.

В1алла дагардаь ца валлал дукха да ераш. Т1аккха ца дог1аш дехкача «рг» - но ч1оаг1а кегабу мотт. Цкъар укх тейпа долча йоазонга ваьннача сага низткъала да яздара бокъонашеи дош д1аалара бокъонаши цхьатарра ца халар д1ат1аэца а, кхетае а. Йоазон йикъе цо ца йоаг1аш д1алоца моттиг-м ювца а мыча еза. Цхьабакъда, х1аьта а, цу «рг» лелара бахьан фуд аьлча, 1илманхош хьаоалаш, корта а болаш, х1ама дац. Са къамаьл ханнача дукхача а 1илманхош хьалхадохар кхыча метташка иштта да из яхаш да - дош яздареи алареи бокъонаш тейп-тейпара йолаш. Керттера а цар кхувла масал да эрсий метта «кого», «чего» ма яздой, оалаш «ково», «чево» хозе а, яхаш. Цхьабакъда, 1илманхошца са к1увса деце а, из «кого», «чего» - «ково», «чево» мо дола х1амаш цхьа боарам болаш да моллаг1ча метта а, г1алг1ай меттагар д1а мел ийккхача. Эрсий «кого», «чего» яздара бокъо цхьан деша хьаькъе я. Г1алг1ай метта «доаккхкха» д1аоале а «доккха» яздар морг да цу бокъонца эттар. Оаз яц укхаза белгалаъер, алап да. Х1аьта «рг» оаз я, г1алг1ай меттаца йолаш а я, йоацача йикъе кхувлаш а я.

Цул сов, дуккхача замашка ханна а этта а долча меттай йоазон бокъонаш, шоай ханна даьнна доккха литература а долаш долча, ювца йоаг1арий хьог1, г1алг1ай метта дар мо «къонача» йоазон бокъонаш ювцача. Аттаг1а дацар д1аоалаш хьахоззача беса адда, мадда, хубба, воаккхагва, яхаш, яздыча? Дов-эша фу дар из иштта яздыча? Массала:

а'габба, а'гагва, а'гадда, а'гагья, адда, ба'г1абба, бакхабба, ба'тт1абба, ба'хабба, ба'шабба, бебба, боаг1абба, боаккхабба, боашабба, боттабба, буабба, бувцабба, булабба, буллабба, бустабба, бутабба, ва'г1агва, ва'жагва, вакхагва, ва'тт1агва, ва'хагва, вахагва, вахьагва, векагва, векъагва, велагва, велхагва, вегва, веттагва, воагагва, воаг1агва, воаллагва, воаккхагва, водагва, вожагва, воаллагва, воллагва, воттагва, вувцагва, вустагва, вутагва, вуттагва, да'г1адда, дакхада, да'хадда, дахьадда, дебадда, дезадда, дейтадда, декадда, декъадда, дедда, дестадда, дехадда, доагадда, доаг1адда, доаккхадда, дотадда, доттадда, дуадда, дувцадда, дутадда, дуладда, дулладда, дустадда, д1ахьадда, ебагья, езагья, екагья, екхагья, екъагья, елагья, еллагья, егья, естагья, еттагья, ешагья, йоакхагья, йокъогья, йоттагья, зувзабба, зувзадда, зувзагья, зувбба, зувгва, зувдда, зувгья, йоаг1агья, йоаккхагья, йоаллагья, йоахагья, йоашагья, йоллагья, йог1агья, йокъогья, йотогья, йоттагья, йохагья, йохкагья, йошогья, лакъабба, лакъадда, лакъагья, латабба, латагва, латадда, латагья, латтабба, латтагва, латтадда, латтагья, лачкъабба, лачъкъагва, лачкъадда, лачкъагья, лекхабба, лекхадда, лекхагья, лелабба, лелагва, леладда, лелагья, лелхабба, лелхадда, лелхадда, лестабба, лестагва, лестадда, лестагья, лелхагья, лестобба, лестодда, лоацабба, лоацагва, лоацадда, лоацагья, ловбба, ловгва, ловдда, ловгья, ловсабба, ловсадда, ловсагья, ловжабба, ловжагва, ловжадда, ловжагья, локхабба, локхадда, локхагья, лохабба, лохагва, лохадда, лохагья, лувжабба, лувжагва, лувжагда, лувжагья, лувсабба, лувсадда, лувсагья, лувцабба, лувцагва, лувцадда, луттадда, луттагья, мабба, мадда, магья, мегабба, мегагва, мегадда, мегагья, могадда, моттадда, оардадда, оатабба, оатагва, оатадда, оатагья, оачабба, оачагва, оачадда, оачагья, озабба, озагва, озадда, озагья, оттабба, оттагва, оттадда, оттагья, увзабба, увзагва, увзадда, увзагья, увттагья, увттабба, увттагва, увттадда, увттагья, ховшабба, ховшадда, ховшагья, хошабба, хошагва, хошадда, хошагья, хувшабба, хувшагва, хувшадда, хувшагья, хубба, хугва, худда, хугья, хьежабба, хьежагва, хьежадда, хьежагья, хьестабба, хьестагва, хьестадда, хьестагья, хьешагья, хьоастабба, хьоастагва, хьоастадда, хьоастагья, хьожабба, хьожагва, хьожадда, хьожагья, хьокхабба, хьокхагва, хьокхадда, хьокхагья, эгабба, эгагва, эгадда, эгагья, эккхабба, эккхагва, эккхадда, эккхагья, эшабба, эшагва, эшадда, эшагья, эцабба, эцагва, эцадда, эцагья, ювзагья, ювхагья, ювцагья, ювшагья, южагья, юзагья, юстагья, ютагья, юттагья, юллагья, яг1агья, яздедда, ятагья, яхадда, яхагья, яхьагья, яшагья, 1ахабба, 1ахагва, 1ахадда, 1ахагья, 1еттадда, 1еттабба, 1еттагья, 1еттобба, 1еттодда, 1еттогья, 1ехабба, 1ехагва, 1ехадда, 1ехагья, 1оховбба, 1охогва, 1оховдда, 1оховгья, 1увг1абба, 1увг1агва, 1увг1адда, 1увг1агья, 1увшабба, 1увшадда, 1увшагья,

Деша аттаг1а-м хулар т1аккха йоазон дош. Цхьа барт бе безаш да-кх е дош. Лар ца лара мара х1ама-м дац, мотт сона, из иштта хьаде. Из иштта халча ваьл-ваьннар г1алг1ай алфавита алапаш тоъац, ереи-ереи хувца деза, ереи-ереи д1адаккха-1от1атоха деза яхаш лувгвацар, хьалхара-хьалха язде а, деша а ца ховраш а совцаш, совцаббар уж нах.

Ишттарча хьал т1а мотт ший к1ийлен т1а д1аоттаббар, йоазон метта къоаргга кхетам бола нах хьабаржаббар т1аккха цул т1ехьа, цхьа ха яьлча, тоаде эшаш х1ама хуле, цу хьакъе ала дезар ала а кораве мегар мехка.

Нагахь санна е аз яхар мегаш хуле сона-м мотац деррига а цхьан ден де деза аьнна. Къаьстта а укх йикъе теркал дыча бакъахьадар дешара пособеш а, учебникаш а да. Юххьанцарча классашкара д1а а болабеш, цхьа план а оттаяь, бе мегаббар-кх аьнна хет сона из болх. Тахан вейга торо а яр-кх из бе. Ловш халчахь.

Цхьа дакъа е цхьа бист хьа а лаьца болабе мегаббар, аьнна, хет из болх д1а. Массала, Р.И. Оздоева Г1алг1ай метта орфографически дошлоргат1а «ё» алап эрсий меттацара хьаийцача дешашца мара яздац, йоах. Цхьабакъда, дошлорга йикъе эрсий дешаш «паек», «отчет», «самолет» аьнна доаладаьд, «ё» а доацаш «е» да цу дешашцара дар. Иштта да А.С. Куркиева Г1алг1ай - эрсий дошлоргат1а а. Эрсий метта дошлоргашт1а уж а, ужжа мо кхыдоа дешаш а «ё» алап йикъе долаш халар теркал даьдац шиннахьа а. Дезарий де? 1илманхой ба цу хаттара жоп дала арг1а яраш.

Т1аккха мыштий эрсий меттацара «хьаийца» дешаш яздара бокъонаш. (Со, боккъалдар аьлча, кхеташ х1ама-м дац, эрсий меттацар хьаийца дешаш, аьнна, ераш къоаста х1ана даьд. Иштта из дале кхы д1аха ме долча метташцара хьаидаьча дешашта, кхы моллаг1ча меттаца мо дукха да-кх уж г1алг1ай метта йикъе, фу де деза: къоастаде дезий уж эрсий меттацар ийцараш мо. Т1аккха эрсий меттацар хьаийца а х1ана лоархаш да уж, мотт мела болча меттацар х1ана дац аьнна эрсий метта а г1алг1ай метта а йикъе даьхка дешаш?). Р.С. Оздоева ший дошлорга т1а йоах: «Эрсий меттацара таржам ца деш хьаийца дешаш чаккхенаш мара ца хувцаш шоаш долчча беса д1аязду: авиаци, авиационни, агитаци, агитационни, акци, арми, демократи, демократически…».

Уж а дуккха кхыдоа дешаш а тейп-тейпарча метташцар (латински, гречески, французски, е г1алг1ай метта аьлча – латиний, жалтий, френкий) эрсий метта йикъе даьхка да, цхьабакъда цу дешай эрсий меттаца тар - цу метта бокъонашца уж д1анийсдаь халар да. Т1аккха уж, щоаш даьннача моттигага диллача, эрсий меттацар доаца дешаш, эрсий метта бокъонашца г1алг1ай метта йикъе кхувлар фу ма1ан да. Эшаш йолий из конъюнктура?

Хьажал, цо г1алг1ай метта бокъонаш мышта кегаю. Массала, авиационни яхача деша овла авиаци яха дош да. Из дош хьаханнад avis (оалхазар) яхача латиний деша к1ийлент1а. Т1аккха цунах эрсий деша чаккхе онный 1от1акхийтача «авиационный» яха дош хьаханад. Вешта альча, «авиационный»avis дале а, эрсий метта бокъонашца хьаханна да из. Иштта я, масса меттаца а, дош хьахалара е кхыча меттацара дош вокха метта йикъе далара бокъо. Т1акха г1алг1ай метта йикъе доаладеча дешашца из бокъо х1ана лелаш яц? «Авиационни» яха дош тахка сенна яха хаттар оттаде деза. Авиаце аьнна худда цу «сенна» яхача хаттара дола жоп, «авиационни» а доацаш, г1алг1ай метта бокъонаш ма ярра йийцача. Иштта да «агитаци» - агитаце, «демократи» - демократе, кхы а цу тейпа ме дараш а. яхача деша к1ийле латиний

Къаьстта а теркам т1аоза безам бар са школа, книга, пешк яхача дешашта. Дукха ха я уж дешаш г1алг1ай метта йикъе даьхка а, хоза товш д1анийсданна а: ишкола, кинишка, пишк. Х1аьта а 1илманхош йоах, уж дешаш эрсий меттацар хьаийцахалар бахьан эрсий меттаца долчча тейпара д1аязде деза. Цудухьа масса а кепайоазонашца лелараш книга, школа, пешк яхаш эрсий дешаш да. Тхьовре а хьаханна, меттаца та а тейна, латта дешаш «ара» тетт иштта уж яздара йолча бокъонаш.

Сога хаьттача цу тейпа долча х1амаш г1алг1ай метта дег1аахара наькъаш дехк, цун лелара аре чулестаю, чувхаю. Боала пейда малаг1а ба цох? Цу хаттара жоп луш саг вац. Цхьабакъда цо а, цу мо долча кхыча х1амаш а, дикка лаьг1-м ду мотт 1омабара, шаьрбара г1улакх.

P. S. Цхьацца боа 1илманхой раьза бац, метта хьаькъехьа къамаьлаш деш ваьл-ваьннар ва яхаш. Сох а баьккхаб иштта бехк цхьан 1илманхочо. Метта кхоачамбоацарех шийна хетар ала г1ертачох-м бехкаш даха даг1ацар. Цул сов, цу хьаькъе дувцараш, эшачунга хьажача, в1алла дукха а дац. Цхьабакъда цу тейпа оал-оалар г1алг1ай метта оалаш даларе, сога хаьттача, шоашта ца ховр дувцараш дикка лаьг1луббар. Шийна мотт бувца а, цу метта яьзде а ца ховр соцагвар, шийна ца ховр ца а дувцаш.